Osmanlı Epir'ini Haritalamak
*Türkçe için sayfayı aşağı kaydınırınız.
The "digital turn" in the humanities is increasingly affecting how historians do history. Accordingly, the burgeoning field of digital humanities has been carving itself a substantial place in the Ottoman studies and encouraging researchers to approach their sources from a new perspective. As more historians become interested in using digital tools and methods, their studies offer new insights, questions, and outcomes to the field.
Coordinated and supervised by Ali Yaycıoğlu and Antonis Hadjikyriacou, Mapping Ottoman Epirus Project is a substantial step introducing the perspective of digital humanities to the Ottoman studies with the collaboration of Stanford's Center for Spatial and Textual Analysis (CESTA) and the Institute of Historical Research - National Hellenic Research Foundation. MapOE brings conventional and innovative methods together and revisits the economic, political, and infrastructural transformation of the late eighteenth and early nineteenth-century Ottoman Epirus (today Western Greece and Southern Albania) when Ali Pasha of Tepelenë [Tepedelen in southern Albania] consolidated his power base in Ionia and functioned as an alternative power in parallel to the central government.
Image 1 : “Epirus encompassing the Adriatic coasts of today’s Western Greece and Southern Albania. On the east, Epirus was surrounded by the Pindus ranges dividing Epirus from Thessaly in Central Greece. Ioannina (Yanya) is the central city of the region.” https://mapoe.stanford.edu/about
The project team benefits from a wide variety of sources ranging from regional to imperial archives and from historical to modern sources, including state reports, fiscal documents, Ali Pasha's private letters, modern gazetteers, and georeferenced historical maps. This extensive volume of sources represents different dimensions of Ali Pasha's Epirus since the region's transformation under the rule of Ali Pasha had been reflected differently in the state and personal archives. That's to say; instead of taking the state as the main unit of analysis, the project brings the state's archive and the Pasha's private documents into dialogue to explore the regional dynamics and individual incentives.
One of the main pillars of the project is Ali Pasha's regional archives (1747-1821), including letters, petitions, financial documents, memoranda, and collective declarations. These documents, written in different languages (Ottoman Turkish, Greek, Albanian, French, German, Italian, English), shed light on the networks of power that were being played out in the regions under Pasha's control or influence. The visualization of the power networks structured around Ali Pasha -with software like Gephi and Palladio– shows what was beyond the simple linear connections between people and reveals the significance of the historical figures that were ignored or unknown because, in retrospect, they were not famous. These sometimes obscured and frequently overlooked people and relations provide insights into the geographic dimension of the power networks.
Image 2: Recipients of correspondence according to the Ali Pasha’s archive, indicating the six top six recipients.
Image 3: An example from the illustration of the “Network Relations in Ali Pasha’s Archive.
The geographic dimension of the Ali Pasha and his sons' power network has been modeled with Geographic Information Systems (GIS). Processing the spatial data with ArcGIS allowed the project team to visualize the spaces of power and to map the communication and transportation networks of Ali Paha's Epirus within a certain period. Generating various synoptic and integrative visualizations on the expansion of Ali Pasha's order in the region revealed certain socio-economic aspects of his rule that had not been visible to researchers before.
Image 4: Regional expansion of Ali Pasha’s Order (1790-1822). The map is prepared by Erik Steiner and Fatma Öncel
One of the project's outstanding accomplishments is creating a historical gazetteer for the Epirus region, particularly for present-day Greece and Albania. As a first step, a historical map (1892) showing the distances between Ottoman settlements in hours was georeferenced via ArcGIS. The map image was converted to a coordinated map to be used as a new layer on the base plate for the subsequent phases of the study. After locating the historical map on its actual place on the earth, the place names were digitally marked and matched with the gazetteer points. Undoubtedly, that was such an ambitious stage of the project since it required a great effort to match the older names of the places with the contemporary ones. Another challenge the researchers faced was the absence of reliable matches from major historical gazetteers (i.e., Pelagios, Getty TGN, Wikidata, World-Historical Gazetteer). The team members' experience in preparing an Ottoman historical gazetteer and the challenges they successfully overcame will hopefully inspire and guide further studies.
Image 5: “Ottoman Routes Map”, housed in Ottoman Imperial Archives in Istanbul, is spatially analyzed for this project. The map was created in 1892 by the “Erkan-ı Harbiye Dairesi Dördüncü Şubesi” in Istanbul. It originally aims at showing the distance between Ottoman settlements in hours.”
Image 6: Georeferencing of the “Ottoman Routes Map”
Surrounded by the Adriatic Sea and the Pindus Mountains, the Ottoman Epirus was a hilly region that hindered the connection between settlements and shaped the way the localities were governed and held in control by Ali Pasha. The elevation maps showed that the region was heavily mountainous, and they were natural barriers where the bandits creating security problems across the region took refuge. The high rate of mountain-ness explains how and why Ali Pasha's successful infrastructure projects providing the security of the trade routes and the mountain passes helped him establishing his order in Epirus and increased his prestige among locals.
Image 7: The elevation map of Epirus.
What is rather exciting about this extensive project is its potential to raise new questions and offer new directions to the Ottomanists for further studies. For example, the maps showing the mountain-ness of Epirus are enlarged to include the Ottoman Empire's other provinces, and it is calculated that the percentage of mountainous regions in the central provinces of the Ottoman Empire was 74%. The outcomes of the project and the maps will be published in an upcoming article entitled "Ottoman Montology: Hazardous Resourcefulness and Uneasy Symbiosis in a Mountain Empire"
Image 9: Elevation minus slope<5% map in the Ottoman Empire with 18th century boundaries.
In conclusion, MapOE is a significant project bringing diverse materials together to be analyzed with a big data approach. It also tests the applicability of the digital tools of spatial and textual analysis in Ottoman studies. The project's outcomes have received a significant level of academic interest since the beginning of the project. That interest proves the effectiveness of the digital humanities in understanding the Ottoman economic and political institutions and the relationship between space and power. The project also highlights the critical importance of teamwork and collaboration among researchers from a wide range of disciplines.
The images used in this article are taken from the website of the project. https://mapoe.stanford.edu/
Emine Öztaner
Koç University / ARHA / Ph.D. candidate
Osmanlı Epir’ini Haritalamak
Çok katmanlı ve karmaşık verilerin analizine imkân sağlayan araç ve yöntemleri ile dijital beşerî bilimler içinde bulunduğumuz Büyük Veri (Big Data) çağında gün geçtikçe daha fazla tarihçinin bakış açısını genişletiyor ve analiz yöntemlerini zenginleştiriyor. İnsanları, fikirleri, şehirleri ve metinleri çok yönlü inceleyebilmek için; sayısallaştırma, metin analizi, veri madenciliği, uzamsal beşerî bilimler (GIS tabanlı sistemler), network analizi gibi yöntemlerden yararlanmanın doğurduğu çarpıcı sonuçlar dijital araç ve yaklaşımların Osmanlı tarihi sahasında da kendine önemli bir alan açmasını sağlıyor.
Stanford Üniversitesi, Center for Spatial and Textual Analysis (CESTA)’nın ev sahipliği yaptığı ve teknik alanda destek verdiği, Ali Yaycıoğlu ve Antonis Hadjikyriacou liderliğinde yürütülen Mapping Ottoman Epirus (Osmanlı Epir’ini Haritalamak) projesi Osmanlı tarihine dijital beşerî bilimler perspektifi ile bakan öncü projelerden. Stanford Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi ve Atina merkezli Institute of Historical Research- National Hellenic Research Foundation’ın başını çektiği uluslararası bir iş birliği ile yürütülen proje konvansiyonel ve yenilikçi yöntemleri bir araya getirerek geç on sekiz ve erken on dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Epir Bölgesi’nde (Batı Yunanistan ve Güney Arnavutluk) meydana gelen sosyo-politik, ekonomik ve mekansal dönüşümü gözler önüne seriyor. Projenin temel hedeflerinden biri Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa’nın (ö.1822) Yanya Sancağı’nın yönetimini üstlendiği ve merkezi otoriteye alternatif bir hükümet oluşturduğu bir dönemde kurulan güç ilişkilerini, bu ilişkileri yapılandıran ve besleyen kurumları ve Ali Paşa’nın bölgeyi nasıl Adriyatik dünyası içindeki en canlı ekonomilerden ve güç merkezlerinden biri haline getirdiğini mekansal analiz, network analizi, haritalama, görselleştirme gibi çeşitli dijital yöntemlerle yanıtlamaya çalışmaktır.
Görsel 1 : “Epir Bölgesi bugünkü Batı Yunanistan ve Güney Arnavutluk'un Adriyatik kıyılarını kapsamaktadır. Bölge ayrıca doğuda kendisini Tesalya'dan ayıran Pindus Sıradağları ile çevrilidir. Yanya şehri (Ióánina) bölgenin siyasal, ekonomik ve kültürel merkezidir.”
Proje ekibi Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinden, Tepedelenli Ali Paşa’nın kişisel arşivine, tarihi belgelerden çağdaş kayıtlara kadar uzanan oldukça zengin ve birbirini tamamlayan kaynaklar ile çalışmaktadır. Epir Bölgesi’nin Ali Paşa döneminde geçirdiği dönüşüm zengin arşivlerin sunduğu farklı perspektiflerden ele alınabildiğinden projenin çıktıları sadece devlet diskuru ile şekillenmiş bir Osmanlı valisi portresi veya tek yönlü bir şehirleşme anlatısı sunmaz. Atina'da Gennadius Kütüphane Arşivi'nde bulunan ve Institute of Neohellenic Studies of the National Institution of Research tarafından basılan Ali Paşa’nın kişisel arşivinde (1747-1821) yer alan 1500’e yakın belgenin İmparatorluk arşivindeki ilgili belgeler ile diyaloğa sokulması çok yönlü bir analizi mümkün kılar.
En başından proje; resmi belgeler, mektuplar, muhtıralar, dilekçeler, bildiriler, borç ve satış kayıtları gibi çeşitli materyallerden hareketle Ali Paşa’nın kompleks ilişkiler ağını, siyasi ve ekonomik himaye ilişkilerini ortaya çıkarmak ve bu ilişkilerin coğrafi izdüşümlerini haritalandırmak üzere kurgulanmıştır. Ali Paşa’nın Epir’den payitahta kadar uzanan geniş bir coğrafyada ayanlar, yabancı diplomatlar, sarraflar, din adamları ile İstanbul’daki temsilcileri gibi iktidarında kilit rol oynayan kimselerden müteşekkil networkü kişisel yazışmalarındaki verilerden yola çıkılarak Gephi ve Palladio programları ile analiz edilmiş ve görselleştirilmiştir. Bir Osmanlı valisinin iktidar ilişkilerini gösteren bu görseller sayesinde öncesinde gözden kaçan veya görmezden gelinen birçok kişi ve ilişki ağı keşfedilmiş ve araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
Görsel 2: Ali Paşa’nın arşivindeki yazışmalara göre en çok mektup gönderilen altı kişinin sosyal networkü.
Görsel 3: Network analizinden örnek şema.
İktidar ilişkilerinin mekansal izdüşümü ise proje ekibi tarafından Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile modellenmiş ve sosyal ağ analizi verilerinin ArcGIS ile haritalandırılmasıyla Ali Paşa’nın bölgedeki nüfuzu, bölgesel ticaret ağları, mali ilişkiler, altyapı projeleri, salgın hastalıklar gibi çeşitli temalarda haritalar üretilmiştir. Epir Bölgesi’ne dair mekansal verilerin işlenmesi ile hazırlanan haritalar Ali Paşa hükümetinin etki alanının zaman içerisinde (1790-1822) yayılımını ve sınırlarını göstererek araştırmacılara geniş bir bakış açısı sunar.
Görsel 4: Ali Paşa hükümetinin bölgesel genişlemesi (1790-1822). Harita Erik Steiner ve Fatma Öncel tarafından hazırlanmıştır.
Projenin önemli çıktılarından bir diğeri, Epir bölgesi için - özellikle günümüz Yunanistan ve Arnavutluk için – hazırlanan Osmanlı yer adları sözlüğüdür (Ottoman Gazetteer). Projenin bu aşamasında öncelikle, yerleşimleri arasındaki mesafeleri saat cinsinden gösteren 1892 tarihli bir Osmanlı haritası ArcGIS aracılığıyla coğrafi olarak referanslandırılmış, raster veriden (görüntü/imaj) verisine (koordinatlandırılmış harita) dönüştürülmüştür. Kontrol noktaları atamak suretiyle tarihi haritanın yeryüzündeki gerçek yeri tespit edildikten sonra haritadaki yer adları dijital ortamda işaretlenmiş ve Ali Paşa arşivindeki belgeler doğrultusunda hazırlanmış olan Osmanlıca yer adları sözlüğündeki yer isimleri ile eşleştirilmiştir. Söz konusu işlemler her ne kadar birkaç cümlede özetlenebiliyor olsa da ulus devletlerin tarih sahnesine çıkışıyla birçok yer adı tarihe karıştığından eski isimleri çağdaş isimler ile eşleştirmek projenin en çetrefilli ve zaman alan aşamalarından biridir. Araştırmacıların karşılaştığı diğer zorluklar ise tarihi haritalarda yer alan Osmanlıca yer adlarının doğru bir şekilde transliterasyonunu yapabilmek ve yerleşimlerin on sekiz ve on dokuzuncu yüzyılda kullanılan isimleri ile önde gelen yer adları sözlüklerindeki (Pelagios, GettyTGN, Wikidata, World-Historical Gazetteer ) güncel isimler ile güvenli bir eşleşme sağlayabilmektir. Proje ekibinin Osmanlı yer adları sözlüğü hazırlama konusundaki deneyimleri ve sorunları çözme yöntemleri benzer çalışmalara ilham verecek ve yol gösterici olacaktır.
Görsel 5: Osmanlı Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde bulunan ve Erkan-ı Harbiye Dairesi Dördüncü Şubesi tarafından 1892 senesinde hazırlanmış Osmanlı şehirlerinin birbirlerine olan mesafelerini saat cinsinden gösteren harita.
Görsel 6: Haritanın raster verilerinin ArcGIS ile konumlandırılması. (Georeferencing)
Adriyatik Denizi ve Pindus Dağları ile çevrili Epir Bölgesi’nin yerleşimler arasındaki ulaşımı ve iletişimi kısıtlayan dağlık coğrafyası yöneticilerin bölgeyi kontrol altında tutma yöntemlerini şekillendiren önemli bir faktördür. Epir Bölgesi’nin yükselti haritasının oluşturulması, Ali Paşa'nın kontrol sağlayabildiği bölgeler ile topoğrafya arasındaki ilişkinin analiz edilmesine olanak sağlar. Güvenlik sorunu yaratan grupların barınması için elverişli yerler olan dağlık arazilerin bölgedeki dağılımını gösteren haritalar Ali Paşa'nın dağ geçitlerinin ve ticaret yollarının güvenliğini sağlayan altyapı projeleri sayesinde yerel halk ve merkezi hükümet nezdinde prestijini nasıl artırdığını ve bölgede hakimiyetini nasıl sağlamlaştırdığını görsel araçlarla açıklamaktadır. Bunun yanısıra, Epir için oluşturulmuş topoğrafik haritalar Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer eyaletlerini de kapsayacak şekilde genişletilmiş ve İmparatorluğun merkez eyaletlerindeki dağlık bölgelerin %74 olduğu hesaplanmıştır. Projenin sonuçları ve hazırlanan haritalar "Ottoman Montology: Hazardous Resourcefulness and Uneasy Symbiosis in a Mountain Empire" başlıklı makalede yayınlanacaktır.
Görsel 7: Epirus yükselti haritası.
Görsel 8: On sekizinci yüzyıl sınırları ile Osmanlı İmparatorluğu'nda yükselti (eksi eğim<%5) haritası
Sonuç olarak MapOE, büyük veri yaklaşımıyla analiz edilmek üzere farklı materyalleri bir araya getiren ve Osmanlı araştırmalarında mekansal ve metinsel analizin uygulanabilirliğini test eden öncü bir projedir. Projenin çıktılarının en başından beri akademik camia tarafından ilgi ile takip edilmesi dijital beşerî bilimlerin bir Osmanlı eyaletinin ekonomik ve siyasi kurumlarını farklı açılardan yorumlama ve coğrafya ile iktidar arasındaki ilişkileri analiz etmedeki etkinliğini kanıtlamaktadır. MapOE projesinin kanıtladığı bir diğer önemli konu farklı disiplinlerden araştırmacılardan oluşan ekip çalışmasının ve iş birliğinin Osmanlı tarihi üzerine yapılan kapsamlı çalışmalar için ne kadar kıymetli ve gerekli olduğudur.
Yazıda kullanılan görseller projenin web sitesinden (https://mapoe.stanford.edu/) alınmıştır.
Emine Öztaner
Koç Üniversitesi / ARHA / Doktora Öğrencisi
Commentaires